Na wiele lat przed narodzinami Grety Thunberg studiujący młodzi Polacy działali na rzecz ochrony środowiska naturalnego.

             W latach 60-tych ub. wieku studenci angażowali się w różne formy ochrony przyrody i szerzej ochrony środowiska. Pozytywną rolę odgrywała Studencka Straż Ochrony Przyrody. Spory dorobek miał pion turystyczny Zrzeszenia Studentów Polskich, który rozwinął wiele ciekawych form zainteresowania studentów tą problematyką organizując rajdy i obozy krajoznawczo-przyrodnicze. Niezwykle ważną formą była aktywność kół naukowych w tym zakresie. Prowadzone badania, głównie w ramach letnich obozów naukowych często miały charakter interdyscyplinarnych nowatorskich prac pozwalających na lepsze poznanie stanu zanieczyszczenia środowiska w tym zagrożeń powodowanych przez przemysł i rolnictwo a także formułujących propozycje działań zapobiegających tym zagrożeniom.

Powołanie Komitetu Studentów Polskich ds. Ochrony Środowiska Człowieka

            Na bazie tej aktywności i w wyniku wielu dyskusji i spotkań konsultacyjnych w ośrodkach akademickich wskazujących na potrzebę skoordynowania tych działań Rada Naczelna ZSP postanowiła powołać Komitet Studentów Polskich ds. Ochrony Środowiska Człowieka (KSP), którego inauguracyjne posiedzenie odbyło się 29 kwietnia 1972 r. w Dymaczewie k/Poznania. Powołanie KSP to niezwykle silny impuls zwiększający udział studentów i całego Zrzeszenia Studentów Polskich w działaniach na rzecz ochrony środowiska. Niemal natychmiast zaczęło funkcjonować Prezydium Komitetu i w bardzo szybkim czasie utworzono Oddziały KSP przy Radach Okręgowych ZSP w większości ośrodków akademickich.

            Aby zainteresować jak największą liczbę studentów tą problematyką zorganizowano w dniach 11-24 sierpnia 1972 r. w Mielnie I Ogólnopolski Obóz Dyskusyjny „Człowiek a Środowisko”. Obóz miał charakter seminaryjno-wypoczynkowy. W seminariach obok studentów brali udział przedstawiciele nauki, polityki i gospodarki narodowej w tym wiceminister odpowiedzialny za ochronę środowiska w utworzonym 29.03.1972 r. Ministerstwie Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska, pierwszym w Polsce ministerstwem zajmującym się ochroną środowiska. W obozie uczestniczyli też przedstawiciele Międzynarodowej Federacji Młodzieży ds. Ochrony Środowiska, z którą KSP nawiązał współpracę. Sukces tego przedsięwzięcia spowodował, że takie obozy stały się imprezą cykliczną w kolejnych latach.

Powstanie KSP pozwoliło na lepsze wykorzystanie potencjału studenckich kół naukowych tak aby wyniki prac były jak najbardziej użyteczne. Cały czas doskonalono formułę kompleksowych obozów naukowych, w których uczestniczyli studenci z wielu kierunków studiów i często z różnych uczelni. Badania koncentrowano na terenie planowanych lub realizowanych wielkich przedsięwzięć inwestycyjnych, na obszarach gdzie występują skomplikowane problemy środowiskowe w tym w rejonach nasilonej masowej, zagrażającej przyrodzie turystyki. Niejednokrotnie z przyczyn merytorycznych obozy miały charakter badań wieloletnich a opracowywanie wyników prowadzone było przez cały rok. Przykładowo takie obozy kompleksowe to:

• Interdyscyplinarne i kompleksowe opracowanie problemów związanych z budową przyszłego zbiornika retencyjnego na rzece Pilicy. Jakość wody sulejowskiego zbiornika retencyjnego jest niezwykle ważnym problemem bo zbiornik ten będzie głównym źródłem dla miasta Łodzi. Istniały obawy, że jakość ta będzie zagrożona dużym zanieczyszczeniem wód powierzchniowych oraz samym ukształtowaniem zbiornika. Rozstrzygnięcie tego problemu było zasadniczym celem obozu.
• Kompleksowe zagospodarowanie doliny dolnej Wisły. Analizowano procesy technologiczne zakładów przemysłowych pod kątem poboru wody i sposobu oczyszczania zrzucanych ścieków a także powodowane zanieczyszczenie powietrza. Grupa architektów analizowała problemy wpływu rozwoju przemysłu na miasto a zwłaszcza wpływ budowy stopnia wodnego na polepszenie warunków dla lokalizacji zakładów. Oceniano wpływ zapory na rolnictwo oraz dokonano porównawczej analizy ekonomicznej rozwoju transportu Wisłą oraz koleją.
• Prace na terenie Parków Narodowych w woj. krakowskim. Celem badań było znalezienie dobrego rozwiązania – jak pogodzić intensywną turystykę i wypoczynek na terenach Parków Narodowych z zachowaniem dobrej kondycji tych szczególnie cennych przyrodniczo obszarów. Badania prowadziły grupy studentów z ponad 30 specjalności z wielu uczelni w kraju a także kilku zagranicznych.

Od wielu lat studenci traktowali Bieszczady jako idealne miejsce do organizowania różnych form turystyki i aktywnego wypoczynku. Mając świadomość, że utrzymanie unikalnych walorów tego regionu przy narastającej penetracji turystycznej Bieszczad wymaga dobrego i kontrolowanego ich zagospodarowania oraz usuwania powstających zagrożeń KSP  nawiązał kontakt z odpowiednimi organami administracji  wnioskując o:

• powołanie Społecznej Rady Bieszczad, która stworzyłaby społeczne uwarunkowania dla racjonalnej działalności społeczno- gospodarczej na ich terenie,
• powstrzymanie wycinki drzew w dziewiczych lasach Bieszczad,
• szybkie opracowanie planu gospodarki przestrzennej i ochrony środowiska na terenie Bieszczad oraz jego realizację,
• szybkie powołanie Bieszczadzkiego Parku Narodowego.

 Funkcjonowanie Grupy „Bałtyk”

            Niezwykle cenną inicjatywą było utworzenie w grudniu 1972 r. na bazie trzech ośrodków akademickich tj. Oddziałów KSP w Gdańsku, Szczecinie i Koszalinie wspólnego organizmu jakim była Grupa „Bałtyk”. Ideą powstania Grupy było zwrócenie przez młodzież akademicką szczególnej uwagi na postępujące zanieczyszczenie wód Bałtyku i podejmowanie skoordynowanych działań w tym zakresie poprzez szkolenia i akcje popularyzatorskie, prowadzenie kompleksowych obozów naukowych (np. Martwa Wisła czy Zatoka Pucka) i innych przedsięwzięć.

            Pionierski charakter miał utworzony w ramach Grupy „Bałtyk” Studencki Zespół ds. Oceny Inwestycji w aspekcie Ochrony Środowiska Człowieka. Celem działania Zespołu było:

• zwracanie uwagi władzom a także opinii publicznej na niewłaściwą lokalizację lub braki w zabezpieczeniu środowiska przed zagrożeniem ze strony uciążliwych inwestycji przemysłowych (istniejących bądź realizowanych lub projektowanych),
• sugerowanie problemów dot. tej tematyki do rozwiązania instytucjom naukowym, a także wysuwanie własnych propozycji w tym zakresie.

Przyjęty zakres i metoda pracy obejmowały przeprowadzenie następujących analiz:

• lokalizację inwestycji wobec walorów środowiska przyrodniczego, a także wobec środowiska społecznego,
• nowoczesność technologii pod kątem ograniczenia uciążliwości,
• system zabezpieczenia przed negatywnymi skutkami produkcji,
• porównanie z rozwiązaniami optymalnymi i z rozwiązaniami zrealizowanymi w kraju i za granicą,
• pobieżną analizę zmian środowiska już zaistniałych lub prognozę ich rozwoju przypisując każdą z nich konkretnemu brakowi w technologii lub w systemie zabezpieczenia i ewentualnie wysuwając wnioski co do możliwych reperkusji w stanie zdrowotności społeczeństwa,
• możliwości rozbudowy rachunku ekonomicznego o elementy kosztów społecznych (spadek zdrowotności, patologia społeczna, nieodwracalne lub trudno odwracalne zmiany środowiskowe, itp.).

Praca Zespołu realizowana była poprzez prace specjalistów, seminaria oraz bieżące konsultacje zewnętrzne (z instytucjami naukowo-badawczymi, organami administracji państwowej, zakładami przemysłowymi). W skład Zespołu wchodzili następujący specjaliści (grupy specjalistów): architekt o specjalności planowania regionalnego, geograf fizyczny, biolog-ekolog, chemik, ekonomista przemysłu, hydrotechnik o specjalności sanitarnej, architekt o specjalności przemysłowej i lekarz o specjalności higienicznej.

Zespół dokonał takiej oceny m.in. dla Gdańskich Zakładów Nawozów Fosforowych, Rafinerii Gdańskiej i Portu Północnego.

Warto podkreślić, że działalność Zespołu stanowiła pierwowzór   procedur ocen oddziaływania na środowisko, które funkcjonują w Unii Europejskiej od 1985 r. a w Polsce są prawnie obowiązujące od 2001 roku.

Ważnym wydarzeniem Grupy „Bałtyk” była przeprowadzona w 1974 r. akcja „Badanie zarazy oliwnej wśród ptactwa morskiego”. Polegała ona na zebraniu wszystkich (wiele setek) martwych ptaków znajdujących się na brzegu całej Zatoki Gdańskiej w tym po obu stronach Półwyspu Helskiego. Akcja zrealizowana została przy udziale młodzieży szkół średnich co miało także szczególny  wymiar edukacyjny i wychowawczy. Zebrane ptaki, z zaznaczeniem lokalizacji ich znalezienia, zostały przekazane do Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Gdańskiego  w celu wykonania stosownych badań.

11 marca 1974 r. w Białej Sali Ratusza Głównomiejskiego w Gdańsku odbyła się Konferencja Programowa Grupy „Bałtyk” na której m.in. zaprezentowano prace Studenckiego Zespołu ds. Oceny Inwestycji w aspekcie Ochrony Środowiska Człowieka.

Komitet Kształtowania i Ochrony Środowiska ZG SZSP

            W marcu 1973 roku w wyniku przekształcenia ZSP w SZSP na bazie KSP utworzony został Komitet Kształtowania i Ochrony Środowiska ZG SZSP (KKiOŚ). Nowa nazwa Komitetu zawiera słowo: „kształtowanie” aby podkreślić, że będziemy zajmować się nie tylko wąsko pojętą ochroną środowiska ale zagadnieniami znacznie szerszymi dla których dzisiaj stosuje się pojęcie „zrównoważony rozwój”.

            Uznając, że kadry dla środowiska stanowią niezwykle ważne wyzwanie KKiOŚ włączył się w proces modyfikacji programów kształcenia pod kątem jak najszerszego uwzględnienia w nich zagadnień kształtowania i ochrony środowiska poprzez:

• zebranie informacji o systemie i stanie kształcenia w dziedzinie kształtowania i ochrony środowiska na różnych szczeblach nauczania,
• przeprowadzenie na forum MNSzWiT, MOiW oraz innych resortów szkolących dyskusji na temat kształcenia środowiskowego,
• zgłaszanie pod adresem odpowiednich władz konkretnych propozycji i postulatów dotyczących modyfikacji programów kształcenia pod kątem kształtowania i ochrony środowiska.

W kwietniu 1974 r. wydany został materiał szkoleniowy „Wychowawczo-dydaktyczne problemy kształtowania i ochrony środowiska człowieka”.

            Nadal sztandarowym działaniem były prace w ramach letnich obozów naukowych. Szczególnie wartościowe były obozy kompleksowe prowadzone na terenie projektowanych lub realizowanych największych przedsięwzięć inwestycyjnych takich jak Zagłębie Bełchatowskie, planowany zbiornik Jeziorsko czy funkcjonująca huta Legnica.

            Niezwykle interesujący i wartościowy był Ogólnopolski Studencki Program „Gmina – terenem racjonalnego kształtowania środowiska człowieka”. Program wypracowany został wspólnie przez Komitet Koordynacyjny Studentów Architektury i Komitet Koordynacyjny Studenckich Kół Naukowych Geografów na płaszczyźnie Komitetu Kształtowania i Ochrony Środowiska ZG SZSP.

Motto Programu:

„Nie chcemy dopuścić do tego, aby w małych miastach, wsiach, osiedlach gminnych zapanował chaos architektoniczny, aby krajobraz obrzeżeń tych miejscowości tracił swoje walory przyrodniczo-estetyczne, aby następowała deprecjacja procesów ekologicznych w środowisku podstawowych jednostek administracyjno-planistycznych”.

Generalnym celem programu było wypracowanie metodyki wszechstronnych badań nad optymalnym zagospodarowaniem przestrzennym obszarów gminnych, wskazanie roli architekta, socjologa, ekonomisty, biologa, rolnika, leśnika, etnografa, medyka itp. w programowaniu i realizacji tego typu badań jak również przeprowadzenie konkretnych, kompleksowych prac badawczych na wybranych gminach w skali kraju.

Program zrealizowano w 11 gminach: Krokowa, Miłakowo, Opinogóra, Sulmierzyce, Wodzisław, Barlinek, Głuchołazy, Kołczewo, Kowary, Łęczna i Żegocina.

            W ramach KKiOŚ funkcjonował też Zespół ds. Społeczno-Ekonomicznych Aspektów Kształtowania i Ochrony Środowiska. Prace tego Zespołu miały charakter wybitnie nowatorski ponieważ w tamtych czasach te zagadnienia nie były jeszcze rozwinięte i do stosowania rachunku ekonomicznego skutków środowiskowych trzeba było decydentów przekonywać.

            Wielką wartością dodaną prac studentów na rzecz ochrony środowiska jest fakt, że przez KSP za czasów ZSP i potem przez KKiOŚ w ramach SZSP przewinęły się setki osób, z których znaczna część w swoim życiu zawodowym zajmowała się lub nadal  zajmuje się tą problematyką w biznesie, administracji publicznej czy instytutach naukowo-badawczych. Najlepszym przykładem jestem sam. Jako budowniczy okrętów, dzięki pracy w organizacji studenckiej, przebranżowiłem się i całe swoje życie zawodowe zajmowałem się ochroną środowiska, energetyką i klimatem pełniąc kierownicze stanowiska w Inspekcji Ochrony Środowiska, Ministerstwie Środowiska, Ministerstwie Gospodarki oraz Narodowym Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

            Na koniec pragnę zachęcić wszystkich (dzisiejszych) studentów do aktywności społecznej na rzecz ochrony środowiska. Jest wiele wyzwań, które mogą podjąć młodzi ludzie takich jak np. globalne ocieplenie, zanieczyszczenie mikroplastikiem   czy nadmierna, niepotrzebna konsumpcja żywności lub wielu innych produktów.

Zbigniew Kamieński                      

Autor artykułu był w latach 1972-1975 Przewodniczącym Grupy „Bałtyk” KKiOŚ ZG SZSP a w latach 1975-1976 Przewodniczącym Komitetu Kształtowania i Ochrony Środowiska ZG SZSP